از:ماهرخ غلامحسین‌پور
"سالمندان" و "کودکان" دو گروهی هستند که بیش از سایر افراد جامعه در معرض آسیبهای اجتماعی ، جسمی و زیست محیطی قرار دارند و بیش از دیگران احتمال بروز و وقوع اتفاق و حوادث برای آنان متصور است.
بر اساس آمارهای رسمی، هم اکنون بیش از پنج میلیون نفر از جمعیت کشور را سالمندان تشکیل می‌دهند که با مشکلات روحی و جسمی فراوانی مانند فقر و تنگنای معیشتی ، معضلات عاطفی ، اختلالات حرکتی، پوکی استخوان ، درد مفاصل، بیماری آلزایمر و مشکلاتی از این نوع دست و پنجه نرم می‌کنند.
سالمند، بر اساس تعریف کارشناسی، به فرد بالای ۶۰سال اطلاق می‌شود.
گزارشهای مراجع رسمی حاکیست، از پنج میلیون جمعیت سالمند ایران، بیش از دو میلیون نفر نیازمند قرار گرفتن زیر پوشش طرحهای حمایتی هستند و از این تعداد هم یک میلیون و ۵۰۰هزار نفر زیر خط فقر قرار دارند و در شرایط نابسامان اقتصادی و روانی زندگی می‌کنند و تنها ۵۰۰هزار نفر از آنان زیر پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره) هستند.
بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته با اجرای طرحهای مرتبط با توانمندسازی سالمندان و نیز تامین حقوق مکفی بازنشستگی و حمایتهای بهداشتی و روانی موفق شده‌اند معضلات مرتبط با پدیده غیرقابل اجتناب سالخوردگی را تا حد بسیاری کاهش دهند.
کارشناسان کشورهای توسعه یافته "سالخوردگی فعال" را یکی از عوامل مهم توسعه می‌دانند.
ژاپن به عنوان یک کشور توسعه یافته، به رغم افزایش جمعیت سالمند در کشور و رشد روزافزون صنعت و فناوری ،هنوز هم از نیروی افراد سالمند در عرصه‌های گوناگون علم و فناوری بهره می‌برد.
در آن کشور، بیش از ۲۷میلیون نفر سالمند وجود دارد که این میزان بالاترین نسبت سالمندان در مقایسه با سایر کشورهای جهان است.
در ژاپن، با گذشت سالهای مدید از سن بازنشستگی از نیرو و مهارت تجربه افراد کهنسال استفاده بهینه می‌شود.
میانگین سن امید به زندگی در ژاپن برای زنان ۸۵سال و مردان ۷۸سال است و بازنشستگی در بدو ورود به سن میانسالی یعنی سن ۶۰سالگی از نظر ژاپنیها تقریبا یک امر محیر العقول محسوب می‌شود.
دولت ژاپن تسهیلات و رفاه فراوانی برای سالمندان آن کشور تدارک دیده است و کمتر سالمندی وجود دارد که قادر نباشد با حقوق و مستمری بازنشستگی دوران خوش سالمندی را به عافیت نگذراند، اما با این اوصاف زمینه بازگشت سالمند به عرصه کار و فعالیت به راحتی فراهم است.
روز ۱۸سپتامبر مصادف با ۲۷شهریور هر سال در کشور ژاپن روز "احترام به سالمند" نام دارد و این روز تعطیل ملی است. در این روز هر فرد ۱۰۰ساله و یا بالاتر از نخست وزیر ژاپن یک نامه و جامی از نقره دریافت می‌کند.
واحدهای مرتبط با سلامت جامعه در ژاپن موظف به کنترل دائم و رایگان وضعیت جسمانی سالمندان هستند و آمار پژوهشگران نشان می‌دهد که به ندرت افراد سالمند در آن کشور درگیر فقر و مشکلات معیشتی هستند.
همزمان با رشد و توسعه عمومی و فرهنگی، در ایران نیز اقدامات موثری برای پاسداشت شرایط سالمندان و بهبود وضعیت آنان انجام شده است که تشکیل "شورای ملی سالمندان" و اجرای طرح "توانمندسازی سالمند" و بزرگداشت روز "بازنشستگان" از جمله این اقدامات است، اما به نظر می‌رسد این اقدامات برای بهبود وضعیت سالمندان کافی نیست.
در شرایطی که سن امید به زندگی در ایران به ۷۰سال افزایش یافته است، هنوز هم بر اساس استاندارد سازمان بهداشت جهانی، مرگ افراد زیر ۸۰سال، مرگ زودرسی برای سالمندان تلقی می‌شود و نخستین گام در پیشگیری از این مرگ و میر ، بهبود شیوه زندگی سالم در دوره سالمندی است.
برای برداشتن چنین گامی ، در درجه نخست باید به ازای هر یکصد سالمند روستایی و هر ۲۰۰سالمند شهری یک مربی مخصوص تربیت شود.این امر نشان دهنده آن است که امروزه جهان به آموزش سالمندان برای بهبود شرایط زندگی خود بیش از حد معمول بها می‌دهد.
به رغم توجه افکار عمومی جهان مبنی بر حل معضلات مرتبط با سالمندان ، مدیر کل دفتر امور سالمندی سازمان بهزیستی کشور، برنامه‌های سیستم حمایتی کشور را برای دفاع از سالمندان ناقص دانست و گفت:برای ایجاد رفاه و امنیت سالمندان، نیازمند نوعی برنامه‌ریزی کلان و قانونی هستیم.
"محمدرضا شهبازی" با اشاره به این که ۲۶درصد از سالمندان کشور هیچ منبع درآمدی ندارند، افزود: درآمد و مستمری بازنشستگی کفاف زندگی سالمندان را نمی‌دهد و فقر به یک موضوع جدی برای سالمندان مبدل شده است.
وی تاکید کرد: میزان درآمد سالمندان در کشور به طور متوسط زیر خط فقر و یا نزدیک خط فقر است و هیچ نهادی نیز در این خصوص خود را مسوول نمی‌داند.
شهبازی با اشاره به این که جمعیت کشور ما به سمت کهنسالی می‌رود، ادامه داد: برای درآمد سالمندان ، بهداشت جسمی و بهداشت روانی آنان و نیز اوقات فراغت سالمندان برنامه‌ریزی مدونی وجود ندارد.
وی گفت: آمار نشان می‌دهد که ۸۵درصد اوقات فراغت سالمندان پای تلویزیون می گذرد.
شهبازی با اشاره به این که ۳۰درصد جمعیت سالمندی کشور دچار مشکلات و فقر اقتصادی شدید هستند،افزود: ۸۰درصد سالمندان در کنار خانواده و وابسته به اعضای خانواده بوده و ۹درصد آنان هیچ منبع درآمدی ندارند.
وی با تاکید بر این که مشکلات زنان سالمند بیش از مشکلات مردان سالمند است، اظهار داشت: مردان سالمند می‌توانند پس از مرگ همسر خود شریک دیگری برای ادامه زندگی برگزینند، اما با عنایت به فرهنگ موجود جامعه، در این شرایط زنان تنها می‌مانند.
بر خلاف تصور عموم، کهولت سن منجر به کند ذهنی و کم هوشی نمی‌شود و نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که افراد حتی با افزایش سن قادر خواهند بود هوشیاری ذهنی و سلامت جسمی خود را حفظ کنند.
بر اساس همین تحقیقات، حدود ۷۰درصد از عوارض به ظاهر مرتبط باافزایش سن، قابل پیشگیری است و فقط ۳۰درصد از مسائل مرتبط با کهولت که ژنتیکی هستند ، چندان قابل پیشگیری و تغییر نیستند.
یک استاد دانشگاه ضمن ضروری خواندن اهمیت بهداشت روانی در دوران بازنشستگی گفت: دوران بازنشستگی نباید برای سالمندان به دوران تنهایی ، کسالت ، دلتنگی و بحران تبدیل شود.
دکتر "شهربانو جلایی" افزود:اکثریت قریب به اتفاق سالمندان در این دوران در خصوص ایجاد ارتباط با دیگران ، انجام امور عادی روزانه ، اندیشیدن و تشخیص راه درست و زندگی کردن دچار مشکلاتی می‌شوند که نیازمند همراهی و کمک است و نباید این دوران برای آنان به دوران رنج تبدیل شود.
وی از این دوران به عنوان "دوران برداشت تجربیات" یاد کرد و گفت: این دوران دوره شکوهمندی، کمال‌گرایی، پختگی، جهت‌گیری و آرامش است و می‌توان با بهره‌گیری از تجارب بازنشستگان به سعادت و کمال دست یافت.
او فقدان تعادل در دوران سالمندی را از آفات این دوران خواند و افزود:
نداشتن تعادل روانی یک امر جبری نیست بلکه این پدیده از نبود آرامش ناشی می‌شود.
جلایی اظهار داشت: زنان در این دوران از تبعات میانسالی بیش از مردان شکایت می‌کنند و تحمل عواقب بازنشستگی زنان بسیار کمتر از مردان است.
وی توصیه کرد:از آنجایی که تحمل مردان دراین دوران بیش از زنان است ، مردان بایستی در این دوران به درخواست و حرفهای زنان گوش کنند تا این مساله منجر به برهم خوردن تعادل روحی آنان نشود.
او ادامه داد: با این حال در مردان در این دوران پرخاشگری بیشتر مشاهده می‌شود که این عمل ناشی از گرایش کمتر مردان به سخن گفتن ، گریه کردن و ابراز عواطف و احساسات در آنان است.
وی گفت: در این دوران لازم است سالمندان خود را باور کنند تا جامعه نیز آنان را به عنوان افرادی باارزش مورد ستایش قرار دهد و برای آنان ارزش و احترام قایل شود.
دکتر جلایی تصریح کرد: مطالعه، ورزش و ارتباط مناسب با دیگران ، از علایم سلامت سالمندان است و سالمندان نباید درگیر منفی بافی شده، افکار منفی به خود راه دهند.
وی ادامه داد: سالمندان نبایستی در طول دوران سالمندی با منفی گرایی به زندگی نگاه کنند و افکار منفی و نامطلوب را در خود بپرورانند زیرا اگر آنان در این دوران تنها به تنهایی و تحلیل رفتن جسم خود بیاندیشند، نمی‌توانند دوران باشکوه میانسالی و سالمندی را به طور سالم بگذرانند.
جلایی گفت: دور شدن فرزندان در این شرایط به علت دستیابی به استقلال فردی و اقتصادی امری عادی و متداول است و هیچ ارتباطی به فرهنگ شرقی و یا غربی ندارد و تنهایی سالمندان در دوران بازنشستگی یک امر اجتناب ناپذیر است.
این استاد دانشگاه توصیه کرد:در این دوران روی آوردن به ورزش و داشتن ارتباطی سالم با سایر اعضاء خانواده با درخواستهای معقول و منطقی و کنترل توقعات و درخواستهای درونی می‌تواند تا حد زیادی برای فرد سالمند راهگشا باشد.
وی داشتن توقعات نامناسب از اعضای خانواده در این دوران را مایه دلتنگی و افزایش تنهایی دانست و افزود: چنین توقعاتی با عشق میان والدین و فرزند منافات دارد.
وی گفت: بر خلاف تصور عامه، دوران کهولت نیز دوران یادگیری و رشد است و انسان در هیج دوره‌ای نباید از آموزش و ارتقا دست بردارد.
او افزود: در دوران بازنشستگی بایستی با آگاهی ، کمال گرایی و خردمندی به گذشته و تجربیات خود فکر کرد و به این واقعیت رسید که حفظ احترام و اقتدار شخصیت فرد بر عهده خود فرد است .
خبرگزاری دانشجویان ایران - تهران
تغذیه صحیح، ورزش و شرکت در کانون های فعالیت فکری نظیر NGO ها و اتاق فکر جهت سالمندان نه تنها از روند مخرب و پیشرفت بسیاری از بیماری ها جلوگیری می کند بلکه در بهبود کیفیت زندگی در این جمعیت نیز بسیار موثر است.
دکترمصطفی داستانی متخصص قلب و عروق در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) واحد علوم پزشکی ایران، با بیان مطلب فوق اظهار داشت: افراد سالمند ممکن است به دلیل اختلالات شناختی و عاطفی، دچار اشتباه و فراموشی در مصرف دارو شده و تظاهرات ناشی از عوارض دارویی را نیز اظهار نکنند.
وی ادامه داد: از این رو اختصاص وقت کافی و بلکه داشتن وسواس خانواده های افراد سالمند در انتخاب دارو و دوز مناسب آن به همراه پایش اثرات به وسیله آزمایش امری ضروری است، چرا که مصرف دوز بالای دارو و تعدد اقلام دارویی نه تنها باعث ایجاد مسمومیت در این افراد می شود بلکه ممکن است با مصرف داروی اشتباه عوارض حاد دیگری را موجب شود.
دکتر داستانی افزود: در نتیجه با توجه به عوارض غیرقابل پیش بینی و اکثرا مخفی داروها در این سن و خطرناک بودن بالقوه داروهای قلبی عروقی در صورت بروز مسمومیت با این داروها، توجه به عوامل پیشگیری کننده و یا تغییردهنده سیر بیماری و عوامل کاهنده نیاز به مصرف داروها به طور جدی مطرح می شود.
این متخصص در پایان با تاکید بر تغذیه صحیح و انجام ورزش در دوران سالمندی اظهار داشت: این عوامل در کنار حفظ بهداشت روانی افراد سالمند از طریق استقلال نسبی مادی و فراهم کردن شرایطی برای شرکت آنان در کانون های فعالیت فکری مانند شرکت در NGO ها و اتاق فکر نه تنها از روند مخرب و پیشرفت بسیاری از بیماری ها جلوگیری می کند و نیاز به مصرف دارو را کاهش می دهد بلکه در بهبود کیفیت زندگی در این جمعیت بسیار موثر است.
خبرگزاری دانشجویان ایران - تهران
عوامل روانی مختلفی از جمله از دست دادن همسر، بازنشستگی و ترس از مرگ، باعث اختلال خواب و اختلالات تنفسی حین خواب در افراد مسن می شود.
دکتر«محمد اربابی» متخصص روان پزشکی و استادیار دانشگاه علوم پزشکی تهران در خصوص رابطه خواب با سالخوردگی به خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) واحد علوم پزشکی ایران، گفت: الگوی خواب در طی بزرگسالی به طور مستمر و مداوم تغییرمی کند که ممکن است این تغییرات در مردان بیش از زنان به وجود آید.
وی در ادامه افزود: با افزایش سن، زمان خواب و مفید بودن آن کاهش می یابد؛ به طوری که خواب موثر از 86 درصد در 45 سالگی به 79 درصد در 70 سالگی می رسد.
دکتر اربابی در خصوص اختلالات خواب در این افراد گفت: بیدار شدن های کوتاه در افراد مسن شایع است و به میزان 15 بار در ساعت در افراد بدون اختلالات تنفسی خواب تا بیشتر از دو برابر این دفعات در افراد دچار اختلالات تنفسی خواب دیده می شود. همچنین ناتوانی در تطابق تغییرات ریتم خواب، چرت زدن روزانه ، زود خوابیدن در هنگام شب و زود بیدار شدن در صبح‌ها از تغییرات سیکل خواب است.
وی اضافه کرد: بی خوابی در افراد بالای 65 سال شایع است و یک سوم این افراد از اشکال در تداوم خواب شاکی هستند و نیمی از آنان شکایت از طولانی شدن زمان به خواب رفتن دارند.
دکتراربابی وجود بیماری های مختلفی از جمله دردهای مزمن ناشی از شکستگی ها، سردرد و کمردرد، بیماری های قلبی عروقی مانند افزایش فشارخون، انفارکتوس قلبی، نارسایی احتقانی قلب، درد قفسه سینه، اختلالات تنفسی مانند آسم و برونشیت و بیماری‌های سیستمیک دیگر مانند دیابت، ریفلاکس و زخم دوازدهه نیز باعث اختلالات خواب در این افراد می شود.
وی در ادامه محدودیت در تحرک، نقایص بینایی، ورزش نکردن و مصرف سیگار را در کیفیت خواب این افراد موثر دانسته و در پایان افزود: جهت درمان و پیشگیری از افزایش اختلال خواب و تبعات ناشی از آن مراجعه به پزشک متخصص در این خصوص از اهمیت ویژه ای در سالمندان برخوردار است.
خبرگزاری دانشجویان ایران - اراک
براساس دو مطالعه انجام شده توسط دانشمندان آمریکایی، سطوح بالای خونی امگا 3اسید های چرب اشباع نشده موجود در روغن ماهی ممکن است به حفظ قابلیت تفکر در سالمندان کمک کند.
به گزارش خبرنگار بهداشت و درمان خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) منطقه مرکزی، این نتایج خصوصا درمیان افرادی با فشار خون بالا و یا کلسترول بالا بیشتر صحت پیدا می کند.
با توجه به شواهد به دست آمده می توان گفت رژیم هایی که شامل امگا 3 هستند خصوصا EPA وDHA شخص را در برابر بیماری های آلزایمر و اختلال مشاعر حفظ می کند. با وجود این در مورد تاثیر مصرف EPA وDHA بر قابلیت تفکر و یا عملکرد شناختی بررسی های دقیق کمی صورت گرفته است.
در این تحقیق، بر روی 210 مرد سالم بین 79 تا 89 ساله در سال 1990 بررسی هایی صورت گرفت. عملکرد شناختی این افراد در سالهای 1990 و 1995 مورد ارزیابی قرار گرفت.
افرادی که از ماهی دررژیم غذایی خود استفاده می کردند، کاهش کمتری در عملکرد شناختی خود داشتند.
این پژوهشگران می گویند که مصرف ماهی و DHA +EPA چندان مرتبط با تحلیل و آسیب دیدگی قدرت شناخت نمی باشد .
این تیم تحقیقاتی، مصرف روزانه 400 میلی گرم EPA و DHA را که در ماهی، گوشت، تخم مرغ، تره فرنگی و محصولات نشاسته ای(غلات) یافت می شود را توصیه می کند.
درمطالعات بعدی این تیم نشان داده شد: سطوح بالای خونی EPA و DHA در ارتباط با کاهش تحلیل و آسیب دیدگی در توانایی گفتاری می باشد.